Nnedi Okorafor: Nigeriaanse Klimaatfictie

Jul 7, 2021 00:00 · 1016 words · 5 minute read klimaat fictie literatuur

Who Fears Death?

Hoe wordt het klimaatvraagstuk afgebeeld in verhalen met een sterke niet-Westerse inspiratie?

Nnedi Okorafor is een Nigeriaans-Amerikaanse schrijver, die in haar boek Who Fears Death vertelt over een verscheurd Sudan in een post-apocalyptische toekomst.

Hoewel Nnedi Okorafor in Amerika is geboren en opgegroeid, is het verhaal dat ze vertelt doorspekt met verwijzingen naar de Igbocultuur waartoe haar ouders en zij behoren.

In Okorafor’s universum toveren mensen met juju. Er zijn verwijzingen naar Amos Tutuola’s The Palm-Wine Drinkard.

Het boek bevat zelfs een controversiële vrouwenbesnijdenis, waarvan Okorafor stelde dat deze scène bedoeld was als een impliciete kritiek op de Igbo, waar vrouwenbesnijdenis nog een bestaand gebruik is.

Nnedi Okorafor

In kritische dialoog met haar dubbele achtergrond vermengt Okorafor in dit verhaal dus Nigeriaanse en Amerikaanse cultuur, wat leidt tot een uniek beeld van klimaatverandering.

Wat zijn opvallende verschillen met Westerse klimaatverhalen?

Plot

De woestijn reikt in Okorafors ‘climate fiction’ (cli-fi) even ver als de herinneringen van karakters. Het felgroene loof van bossen bestaat alleen nog als mythe. Klimaatverandering, etnisch geweld en onderdrukking vormen een giftige cocktail.

In dit toekomstige Sudan onderdrukken de witte Nuru-groep met geweld de zwarte Okeke bevolking, welke ze grotendeels tot slaven gemaakt hebben. Alleen in afgelegen steden is er nog zoiets als vrijheid voor de Okeke.

Nnedi Okorafor, Wikimedia Commons

Het verhaal volgt Onyesonwu, een Ewu meisje dat geboren is uit de verkrachting van haar Okeke moeder door een Nuru man. Geboren uit beide volken heeft ze een afwijkende, lichte huidskleur,die haar tot een paria maakt.

Zelfs de onderdrukte Okeke vrezen Onye, nadat ze ontdekken dat zij magische krachten bezit. Onye verandert zichzelf in dieren en ze brengt mensen terug uit de dood, maar voor haar macht betaalt ze prijs van sociale exclusie.

In navolging van een geheimzinnige profetie, vertrekt Onye op een epische queeste door de woestijnen van Sudan om wraak te nemen op haar vader. Samen met haar minnaar en drie kwebbelende vriendinnen.

Westerse clichés

Via haar dubbele culturele bril, verwerpt Okorafor de clichés van klimaatficties zoals The Day After Tomorrow en The Road. Wat zijn deze clichés?

Dankzij bekende Westerse cli-fi verhalen denken we bij de toekomst van klimaatverandering meestal aan een brandende aarde, verlaten steden, overspoelde kustgebieden.

Still uit de film The Road, bron

Westerse cli-fi toont op de eerste plaats dus hoe het klimaat onze samenleving onderbreekt en deze onderbreking wordt als een traumatische gebeurtenis afgebeeld.

Daarnaast gaan cli-fi verhalen vaak over een klein en dapper groepje overlevenden dat te midden van het puin van de burgerlijke samenleving moet zien te te overleven. Uiteindelijk is het een eenzame (witte) wetenschapper die een oplossing vindt voor de klimaatproblemen, dankzij technologische slimmigheden (World War Z).

Kortom, voor Westerse cli-fi is het probleem nog kenbaar vanuit een overzichtspositie. De vertelling laat dan zien hoe tijdelijk gemarginaliseerde subjecten hun weg weer terugvinden naar technologisch meesterschap over hun situatie vanuit een hersteld centrum.

Op deze manieren onderschrijven cli-fi verhalen de heersende orde als wenselijk, zelfs als een klimaatramp een interruptie van deze orde vormt.

Okorafors innovaties

In Okorafors universum is er juist géén radicale breuk dankzij klimaatverandering. De klimaatcrisis is geen nieuw begin.

Er vindt nog stééds onderdrukking plaats van de ene groep door de andere, wat niets nieuws in de nasleep van het kolonialisme in Afrika.

Ook is er nog steeds racisme. Onyesonwu wordt vanwege haar huidskleur beschimpt in alle dorpen die ze op haar reis aandoet. Haar mede-Okeke vluchten voor etnisch gemotiveerd geweld onder de dreiging van genocide.

Cover van Who Fears Death?

Okorafor is ook innovatief in haar benadering van de crisis, doordat klimaatverandering geen expliciet thema is voor haar karakters in de roman. Noch kan het dit worden.

Een opwarmende aarde verschroeide het Sudan van Who Fears Death, maar de wetenschap en technologieën die het klimaat hadden kunnen beschrijven zijn vergaan. Computers liggen als hopen afval gedumpt in de grotten langs de wegen waarop de hoofdpersonen trekken.

In tegenstelling tot veel Westerse cli-fi zijn er dus ook geen heldhaftige wetenschappers die in naam van de waarheid spreken. Er is geen meesterpositie vanuit waar de situatie beschreven kan worden. Mythe en feit lopen door elkaar heen.

Okorafor benadrukt door al deze verschillen met Westerse klimaatfictie dat bestaande conflicten en onrechtvaardigheden verergerd zullen worden door de opwarming van de aarde, maar dat er geen magische breuk tussen het Nu en de Toekomst is.

Geen literair meesterwerk

Westerse cli-fi projecteert een wereld waarin ‘wij’, de ‘mensheid’, plotseling tot een mensonterende situatie zijn vervallen. Okorafors fictie herinnert ons er eerder aan dat deze situaties nu al bestaan, dat mensen in achtergestelde gebieden al een constante klimaatapocalyps doorleven. Dat er geen verenigde mensheid bestaat.

Okorafor innoveert dus het cli-fi genre, maar helaas levert dit al met al niet per se een literair hoogstand werk op. Who Fears Death staat bol van ongeloofwaardige en slepende dialogen, waarin Okorafors young adult-achtergrond doorklinkt. Ze giet een Harry Potter-achtig sausje over de klimaatapocalyps, waardoor deze doordrenkt raakt met puberale dramatiek, getuige het volgende citaat:

“Things have been happening to me, yes,” I said. “And I think I’m in danger. Something tried to kill me once, a year or so ago. This great oval red eye. It continues to watch me, I think. I need to protect myself. Oga Aro, I will become the best and greatest student you will ever have! I know it. I can feel it. I can … almost touch it.” (p. 65)

Okorafor spelt ze de motivaties van de karakters uit, die daardoor de diepgang krijgen van een kartonnen plaat.

Okorafor werkte ook aan een Marvel Graphic Novel

Ondanks de geringe literaire kwaliteit, zal het boek waarschijnlijk invloedrijk zijn. Who Fears Death wordt namelijk waarschijnlijk verfilmd door HBO en kan daarmee de mainstream verbeeldingen van de klimaatapocalyps verrijken.

En deze verrijking is Okorafors grootste verdienste. Door telkens opnieuw te vertellen over wat ons te wachten staat, vanuit werkelijk andere perspectieven, kunnen we inzien hoe we het ons eigen heden vaak stiekem onze verbeeldingen van de toekomst in smokkelen.

Okorafor verbindt in haar boek de toekomstige onrechtvaardigheid krachtig aan die van het heden.

Bron

Nnedi Okorafor. 2018. Who Fears Death. London: HarperCollins.

tweet Share