Film en het Antropoceen IV: A Land Imagined (2018)

Still uit A Land Imagined (2018)

Dit is de laatste film over onze relatie tot de aarde die ik voorlopig bespreek. Welke ideeën vinden we terug in de beeldtaal van de bioscoop? Hoe begrijpen we onze verhouding tot de planeet waar de mensensoort ontstond?

Techniek en Uitbuiting

A land imagined (2018) van Yeo Siew Hua laat de spanning zien tussen de winnaars en verliezers van het geloof in de maakbaarheid van de aarde. De hypermoderne uitbreidingen van de stadstaat Singapore staan in deze film in schraal contrast met de uitbuiting van de migranten die deze groei mogelijk maken. De film volgt het lot van een migrant genaamd Wang (Liu Xiaoyi) die van de ene op de andere dag verdwijnt. Een sympathieke agent (Peter Yu) trekt zich zijn lot aan en begint een onderzoek. Wat volgt is een dromerige dwaaltocht door de achterbuurten van Singapore, door de krochten waar de arbeiders wonen.

Voor mij is de film interessant omdat ze laat zien hoe dromen over technologische controle over de aarde tegelijkertijd een niet-rationele tussenwereld met zich meebrengen. Grote bedrijven pompen land uit de zee om Singapore te vergroten, om zo meer ruimte voor de stromen van kapitaal te maken. De arbeiders die ze hiervoor werven komen uit allerlei achtergestelde buurlanden en hebben een onduidelijke staatsrechtelijke status. Veel van hen verdwijnen, zonder dat iemand zich om hen bekommert. Tegenover de kraakheldere logica van vooruitgang staat hun hun bestaan zonder hoop. De overwinning op de grenzen die de aarde stelt aan de mens blijkt een prijs te hebben die niet door rijken betaald blijkt te worden.

Verdwenen arbeider

Het interessante aan de film is dat ze bewust speelt met de logica van het vertellen van verhalen. De agent die op zoek gaat naar de verdwenen Wang wordt plots wakker in een klein stapelbed dat de kijker nog niet eerder gezien heeft. Hij dwaalt door achterbuurten, hangt rond in een internetcafé. Hij ontmoet figuren die hem lijken te herkennen. Later in de film blijkt dat dit allemaal plaatsen zijn waar Wang zelf vaak kwam. Droomde de agent? Kreeg hij magische aanwijzingen om de arbeider op te sporen?

De kijker ziet langzaam de puzzelstukjes op zijn plaats vallen. Wang lijkt een slachtoffer te zijn van een conflict met zijn werkgevers. De paspoorten van de arbeidsmigranten blijken eerder al ingenomen te zijn door hun bazen, zodat ze niet kunnen vluchten; er spelen onlusten onder de werkers. Wang zelf is chronisch slapeloos en spendeert zijn avonden in het internetcafé, waar hij de hele nacht games speelt. Het is onduidelijk hoeveel grip hij nog op de werkelijkheid heeft na weken niet slapen. Als er een rumoer ontstaat over een staking, dan verdwijnt zijn beste vriend plotseling. Is hij vermoord door zijn werkgevers? Is hij gevlucht? Niet veel later is Wang ook spoorloos verdwenen. De suggestie wordt gewekt dat hij geheimen ontdekte die zijn bazen liever niet prijsgaven…

De film eindigt met een confrontatie tussen de agent en de bazen van het bouwbedrijf waar Wang werkte. Volgens de traditionele logica van het plot zou dit het moment zijn waarop het mysterie opgelost wordt. Plots echter blijkt het verhaal zoals de kijker dat van Wang gevolgd heeft niet klopt. Zijn vriend, die verdwenen of zelfs vermoord zou zijn, verschijnt ongehavend in beeld. Hoe betrouwbaar was het verhaal dat de kijker gepresenteerd heeft gekregen? De puzzel valt opnieuw uiteen. De losse eindjes die het mysterie van de verdwijning van Wang hadden moeten oplossen, blijken in elkaar verstrikt.

Als laatste shot zien we hoe de agent een blikje voor zich uitschopt op de lege zandbanken van alweer een nieuwe bouwplaats. Singapore groeit en groeit, maar de verhalen van de mensen die deze groei mogelijk maken blijken niet eens meer tot een sluitend verhaal te vormen te zijn.

De ontembare aarde

Wat ik interessant vind aan deze film is dat ze laat zien welke verhalen en levens er buiten de focus van technologisch optimisme vallen. Als de mens simpelweg nieuw land kan maken, welke grenzen kan de aarde ons dan nog stellen? Komt er niet gewoon een technologische oplossing voor de klimaatcrisis? A Land Imagined laat zien dat het nooit zo simpel is. Tegenover de eenvoudige logica van techniek als een snelle oplossing, staat het complexere sociale vraagstuk. ‘De aarde redden’, dat lijkt niet mogelijk zonder winnaars en verliezers.

Ook in de discussie rondom het Antropoceen bestaat er grote hoop dat wij mensen technisch de aarde kunnen temmen. Maar wie organiseert dit en met welke middelen? Wie voert het werk uit, wie oogst de winst? Wie zijn de techno-wetenschappelijke ‘helden’ die in dit verhaal de hoofdrol krijgen? Wie worden er in de marges geduwd? De film klopt uiteindelijk niet: het verhaal dat verteld is blijkt een leugen. Voor mij illustreert dit op tragische wijze dat het grote verhaal van beheersbaarheid zijn grenzen heeft, waar voorbij de verhalen van arbeidsmigranten als Wang van geen belang zijn.