Deze revolutie werd mede mogelijk gemaakt door zuurkool

Kefir onder de microscoop, Wikimedia Commons.

Mijn gemberkind

Fermentatie is een proces waarbij je voedsel gecontroleerd laat rotten, waardoor het een andere smaak en eigenschappen krijgt. Denk zuurkool. Denk kombucha. Denk, ook, bier en kaas. Je begint fermentatie vaak door bepaalde omstandigheden te creëren waarin gewenste bacteriën gedijen, terwijl ziekteverwekkers het loodje leggen. Als je deze omstandigheden hebt gemaakt, moet je het proces loslaten de bacteriën hun ding laten doen. Na een week is je witte kool dan in zuurkool veranderd.

Dat loslaten vind ik nogal moeilijk. Iedere dag sta ik als een bezorgde ouder over mijn potje fermenterende gember gebogen. Zolang ik de bubbeltjes nog niet zie die bij fermentatie horen, maak ik mij elke keer weer zorgen over of het goed gaat. Het liefste zou ik op dit moment weer zélf iets doen om het proces in mijn greep te krijgen. Maar helaas, zodra de groente in de pot zit, kun je niets meer doen dan wachten.

De fermentatiegoeroe Sandor Katz legt in zijn boek Fermentation as Metaphor uit dat hij gelooft dat fermenteren ons kan stimuleren om beter om te gaan met de rommeligere kanten van het leven. Ik denk dat hij gelijk heeft en dat fermentatie ons kan helpen om te zien dat dingen kunnen veranderen buiten onze controle om.

Controle

Volgens mij proberen we namelijk bij sommige van de grootste problemen van deze tijd wanhopig de controle terug te krijgen, terwijl dat niet altijd meer gaat. Ik denk aan klimaatverandering, waarbij activisme voor velen eruit bestaat om ijverig hun eigen voetafdruk te beheersen. De veelbesproken film Seaspiracy, bijvoorbeeld, laat de zoektocht naar de oorsprong van problemen in de oceanen zien van de jonge regisseur Ali Tabrizi. Als hij ziet dat walvissen sterven door enorme hoeveelheden plastic in hun maag, gaat hij consequent met een prikkertje het strand op om afval op te ruimen.

Al gauw blijkt echter dat een aanzienlijk deel van het plastic niet door de rietjes van consumenten, maar door visnetten in de oceanen komt. Dus volgt Ali de complexe ketens van trawlers, bijvangst, betekenisloze keurmerken, kweekvis, piraterij, tot illegale handel in haaienvinnen. Daardoor wordt duidelijk dat er niet één punt is vanuit waar je alle problemen in één keer kan oplossen. Alles hangt met alles samen en daar sta je dan met je prikkertje.

Lactobacillus onder de microscoop, Wikimedia Commons.

Echter, nadat de film deze wat sombere conclusie trekt, wordt er tóch een simpele boodschap aan de kijker gegeven: eet geen vis meer! Ja, natuurlijk zou er zonder visconsumptie géén visserij zijn, maar je kunt als mens je leven lang werken om je voetprint uit te vegen en nog steeds zou de crisis versnellend voortrazen. Zulke oplossingen lijken ons controle te geven doordat jijzelf iets kunt doen voor een betere wereld, maar ze gaan voorbij aan de complexiteit van de beerput waarin we wegzinken.

Fermentatie en Verandering

Fermentatie geeft ons een ander model om dingen te veranderen. Het gaat hier niet om zelfcontrole, maar om vruchtbare omgevingen. Als je fermenteert dan grijp je niet in door zélf iets te doen. Je creëert daarentegen juist geschikte omstandigheden waarin vanzelf iets nieuws kan ontstaan. Witte kool wordt zuurkool, doordat alleen de lactobacillus overleeft in het zoute water dat je toevoegt bij de kool. Deze lactobacillus zet de suikers om in zuren, waardoor alle ziekteverwekkers dood gaan en jij na een week kunt genieten van heerlijke zuurkool.

Kunnen we dit als een model zien voor sociale veranderingen? Dan bedoel ik niet dat we mensen in zout onderdompelen en wachten op een wonder. Ik bedoel dat we dingen kunnen veranderen door de juiste omstandigheden te maken, éérder dan door zélf heiligen of helden te worden. In plaats van alleen maar zelf nooit meer te vliegen, nooit meer vis te eten, nooit plastic te gebruiken, etc., zou je de nadruk dan kunnen leggen op het bouwen van gemeenschappen en instituten die elkaar kunnen helpen en versterken.

Lactobacillus, Wikimedia Commons.

Je geeft daarmee de regie wat uit handen en je laat dingen veranderen op hun eigen tempo. Net zoals je zuurkool niet binnen één dag kunt maken, zul je voor sommige sociale transformaties ook meer tijd moeten toestaan. Ook zal de oplossing van een probleem anders kunnen zijn dan je voor je zag. En je moet er op durven vertrouwen dat wat er uit dit zulke spontane samenkomsten komt bovendrijven een geschikte reactie is op de problemen die spelen.

Hoe zie ik dit voor me? Ik denk dat het dan belangrijk is om plekken te hebben waar mensen met goede ideeën elkaar kunnen treffen, waarin creatieve uitwisseling plaats kan vinden, waarin samen gesproken en gehandeld kan worden. En ook waar de uitkomst van dit alles nog open ligt. We vinden zulke plekken vaak in de marges van onze samenleving, maar gelukkig steeds vaker ook in het onderwijs, in bedrijven, bij hackathons… Deze omgevinggerichte benadering van verandering hoeft dan helemaal niet te betekenen dat je als individu lekker consumeert alsof er vijf aardes zijn, maar wel dat de nadruk niet langer alleen op jou ligt.

Zou het…?

Zoals bij zoveel bezorgde vaders, blijken mijn zorgen over mijn zorgenkindje onterecht. Na twee dagen begint mijn gemberdrank te bubbelen. Als ik de pot open, spuit het drankje er zelfs gedeeltelijk uit door de druk van de gassen die vrij zijn gekomen. Langzaam leer ik vertrouwen krijgen in de bacteriën. Ze zijn te klein om te zien, maar krachtig genoeg om mij keer op keer fantastische dranken en smakelijk voedsel te geven.

Hoewel ik voor het klimaat nog zoek naar de geschikte omgeving, de juiste kaders, het gepaste tempo, hoop ik dat ik kan leren van mijn potjes zuurkool en gefermenteerde uitjes in mijn zoektocht naar een adequate reactie op de de verstoringen van de natuurlijke wereld om ons heen. Zou het dan toch kunnen dat dingen eindelijk écht veranderen, als we beetje bij beetje werken aan een wereld waarin nieuwe dingen kunnen ontstaan? Als de juiste mensen elkaar ontmoeten in de juiste omstandigheden? Zoals Katz zegt, zodra de bubbels beginnen te verschijnen, is alles mogelijk…

Bronnen

Katz, Sandor. 2020. Fermentation as Metaphor. Chelsea Green Publishing.